‘Oplossingen voor plattelandsvraagstukken zitten in de verbinding’

De liefde voor het platteland zat er al vroeg in bij Joks Janssen. “Net als mijn opa wilde ik koeienboer worden. Het eerste boek dat ik van mijn eigen geld kocht was ‘De boer, de koe en de zuivelindustrie”, vertelt Joks lachend, die, naar eigen zeggen, nog steeds mateloos gefascineerd is door de melkveehouderij. En ook al is Joks zelf geen boer geworden, hij houdt zich wel dagelijks bezig met de toekomst van het platteland. Als senior adviseur-onderzoeker duurzame gebiedsontwikkeling bij Het PON & Telos is de planoloog actief in grote maatschappelijke vraagstukken. Voor het onderzoeksbureau zelf, maar ook voor de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur. Daarnaast is Janssen Professor of Practice binnen de Universiteit Tilburg, waar hij actief is voor de academische werkplaats (Be)sturen op brede welvaart. Een hele rij aan functies, met één missie: beleid, wetenschap én de praktijk samenbrengen.

Wetenschap in dienst van de samenleving

‘In veel vraagstukken kan wetenschap beleid helpen en andersom. Daarom ben ik ook zo blij met de academische werkplaats. Die is opgezet als een ‘doorwaardbare plaats’ waar wetenschap, beleidsmakers, maar ook juristen, praktijkpartners en plattelandsbewoners samenkomen om met elkaar na te denken over bijvoorbeeld de verduurzaming van het energiesysteem’, vertelt Joks bevlogen. Door te werken met concrete casussen toetsen de verschillende disciplines beleid, onderbouwd met wetenschappelijke studies. ‘Dat is wetenschap in dienst van de samenleving. En je ziet dat studenten heel gemotiveerd zijn om een positieve bijdrage te leveren aan de maatschappij.’

Brede welvaart gaat verder dan economie

Brede welvaart. Dat is een term die veel klinkt als de bevlogen Janssen aan het woord is. ‘Brede welvaart gaat verder dan economische productiviteit. Ook zaken als gezondheid, kwaliteit van leven en omgevingskwaliteit spelen hierin een rol’, legt Joks uit. Samen met zijn collega’s probeert Joks dit begrip concreet te maken voor beleid, bijvoorbeeld door de impact van een gebiedsplan te meten en zo aan te tonen wat de maatschappelijke meerwaarde is.

Brede welvaart op het platteland

Op basis van de principes van brede welvaart ziet Joks drie cruciale kwesties voor een breed welvarend platteland:

1. Grond en grondwaarde
2. Coöperatief vermogen
3. Ecosysteemdiensten

Het PON & Telos werkt binnen projecten actief aan deze drie kwesties, die Joks graag verder toelicht:

Uitdaging 1: Grond en grondwaarde

Hoe gaan we van een maximale economische opbrengst per hectare naar maatschappelijke waarde per hectare? ‘Als we naar een landbouw willen die meer meeboert met de natuur, en met andere waarden dan alleen voedsel produceren, is herwaardering van grond cruciaal. De huidige, enorm hoge grondprijzen en een (pacht)systeem dat stuurt op maximale opbrengst past dan niet meer overal’, aldus Joks, die betrokken is bij een adviestraject hierover van de Raad voor de leefomgeving.

Uitdaging 2: Coöperatief vermogen

Veel uitdagingen op het platteland houden zich niet aan kavelgrenzen maar spelen op de schaal van het landschap. ‘We moeten dus voorbij het individuele erf kijken en het gebied centraal stellen. Wij geloven daarom echt in de kracht van gebiedscollectieven. Net zoals dat nu bijvoorbeeld is ingericht in agrarische natuurbeheer. Daar ligt enorm veel potentie. Maar dat vraagt dus ook een andere aanpak van de overheid, die nu gewend is om te sturen op individuele bedrijven.’

Uitdaging 3: Ecosysteemdiensten

Een vergoeding voor de ecosysteemdiensten die boeren samen met plattelandsbewoners realiseren. Dat is waar Joks voor pleit. ‘Hierbij gaat het om de omslag van een tegemoetkoming in de kosten naar een daadwerkelijk bestaans- en verdienmodel. Zodat ook zaken als werken aan een gezonde bodem en waterkwaliteit verbeteren rendabel zijn naast voedsel produceren.’

‘Benut de energie van de koplopers’

‘Gebiedsgericht vooruit’. Dat is waar Joks voor pleit, ook als het gaat om de drie genoemde vraagstukken. ‘Ja, Den Haag moet duidelijkheid bieden, maar wacht daar niet op. Benut de energie van koplopers. Ondersteun deze groep en deel wat er nu al goed gaat. Als je lokaal dingen organiseert kan er al heel veel. In de Peel bijvoorbeeld, waar het waterpeil rond de venen wordt verhoogd. Dat is even slikken, maar tegelijk zie je dat boeren ook kansen zien, bijvoorbeeld door het verbouwen van lisdodde voor bio-based bouwmaterialen. Met de hulp van woningcoöperaties komt er inmiddels een lokale circulaire kringloop tot stand’, geeft Joks enthousiast als voorbeeld. ‘En dat sluit aan bij waar Stimuland goed in is: een vitaal platteland gaat om nieuwe verbindingen. Het is mensenwerk. Mijn drive is het platteland nog mooier achterlaten voor de generatie na ons. Die drive zie ik bij veel plattelandsbewoners. Ga daarvoor en laat de overheid daar dan op inspringen’, besluit Joks gedreven.